از وقتي بيماري ايدز شناسايي شد تاكنون تعداد زيادي از انسان‌ها به آن مبتلا شده‌اند و برخي جان خود را بر اثر ابتلا به آن از دست داده‌اند. متاسفانه تاكنون درمان قطعي براي اين بيماري پيدا نشده است و درمان‌هاي موجود فقط مي‌توانند فعاليت ويروس را كم كرده و مرگ و مير را به تاخير بيندازند، اما بهترين راه براي مقابله، شناسايي راه‌هاي انتقال و پيشگيري از انتقال بيماري از افراد بيمار به افراد سالم است. اين ميسر نمي‌شود، مگر با آگاهي فردي از نحوه انتقال و روش‌هاي پيشگيري از انتقال ويروس. بنابراين بهتر است در مورد اين بيماري اطلاعات لازم را كسب كنيد چرا كه پيشگيري از اين بيماري، بسيار ساده است.

ظهور بيماري جديد

سال 1981 يك گزارش كوتاه توسط سازمان سلامت عمومي ايالات متحده آمريكا وابسته به مركز كنترل و پيشگيري بيماري‌ها منتشر شد. 5 مرد همجنس‌باز در لس‌آنجلس بر اثر يك فرم غيرعادي از ذات‌الريه مردند. البته اين بيماري در حالت عادي، بالغين سالم و جوان را درگير نمي‌كند. اين سازمان گونه‌اي از اختلال سيستم ايمني را گزارش كرده بود كه از طريق روابط جنسي ايجاد مي‌شد. در همين زمان گزارش‌هايي اين‌چنيني از نقاط ديگر نظيرسان‌فرانسيسكو نيز منتشر شد. ابتدا تصور مي‌شد بيماري فقط به همين افراد محدود مي‌شود، اما كمي بعد متوجه شدند افراد ديگري از جامعه نيز مبتلا هستند. كساني مثل هموفيلي‌ها، معتادان تزريقي، زناني كه با مردان بيمار در ارتباط بودند و حتي فرزندان آنها.بررسي گزارش‌هايي كه سال 1993منتشر شد، نشان داد اين بيماري كه بعدها نام آن را سندرم نقص ايمني اكتسابي (Acquired Immune Deliciency Syndrom) يا همان ايدز (AIDS) گذاشتند از طريق روابط جنسي و خون منتقل مي‌شود.در اين‌كه ويروس ايدز اولين بار چگونه و از كجا ايجاد شده، بحث‌هاي فراواني وجود دارد، اما با بررسي‌هاي ژنتيكي در سال‌هاي اخير چگونگي پديد آمدن اين اتفاق ناگوار و پيشرفت آن در سراسر جهان مشخص شده است.

تاريخچه ايدز

آلودگي با ويروس HIV شايع‌ترين نوع بيماري است كه اولين بار از يك شامپانزه در آفريقاي مركزي استخراج شد. اولين نمونه انساني اين ويروس از غده‌هاي لنفاوي يك مرد در سال 1959 گرفته شد. در مقايسه اين دو نوع نشان داده شده اين ويروس از شامپانزه به انسان منتقل شده و در دوره‌هاي متوالي تكثير، انواع متفاوتي در انسان پيدا كرده است.اواسط قرن 20 گسترش ويروس در بلژيكي‌ها و فرانسوي‌هاي ساكن آفريقاي مركزي بسيار زياد بود. در اين زمان به دليل افزايش صنعت شهرسازي در آفريقا، اين افراد در چادرهايي كه براي كارگران برپا شده بود، زندگي مي‌كردند. دوري از خانواده و فشار كار، آنها را به سوي روابط پرخطر جنسي، اعتياد و استفاده از سوزن‌هاي مشترك سوق مي‌داد.ارتباط فرانسوي‌هاي آفريقا و مردم جزيره هائيتي باعث شد اين بيماري به نيمكره غربي منتقل شود. امروزه دانشمندان با بررسي‌هاي ژنتيكي دريافتند تا ابتداي سال 1960 اين ويروس از هائيتي به آمريكا وارد شده است.آزادي روابط جنسي در سال 1960 تا 1970 و همچنين افزايش تعداد همجنس‌بازان و تعداد زياد شركاي جنسي در شهرهاي با جمعيت محدود مثل نيويورك و سان‌فرانسيسكو به گسترش سريع اين ويروس دامن زد.از آنجا كه افراد مبتلا به اين بيماري، افراد جوان و نيروي كار جامعه بودند، توجه زيادي را به خود جلب كردند. در اين زمان بود كه AIDS چهره واقعي خود را آشكار كرد.

سياست‌هايي براي كنترل بيماري

با توجه به تاريخچه نحوه گسترش و پيشرفت ايدز، مي‌توان راه‌هاي درماني و روش‌هاي جلوگيري اين بيماري را راحت‌تر پيدا كرد. ابتدا وقتي تعداد مبتلايان به ايدز همجنس‌باز و معتاد هر روز زيادتر مي‌شد، مسوولان حفظ سلامت، مردم و دولت تمايل زيادي براي صرف هزينه‌هاي مالي براي پيشگيري از بروز بيماري و مراقبت از اين افراد نشان ندادند.اما امروزه بحث پيشگيري بسيار حائز اهميت است. بسياري از گروه‌هاي سلامت براي غربالگري افراد مبتلا و جلوگيري از پيشرفت بيماري، جمعيت‌هايي را با شعار «هر كسي مي‌تواند مبتلا به HIV شود» تشكيل دادند.

تاكنون درمان قطعي براي ايدز پيدا نشده است درمان‌هاي موجود فقط مي‌توانند فعاليت ويروس را كم كرده و مرگ و مير را به تاخير بيندازند

وقتي ويروس اين بيماري از آفريقا به ديگر كشورها رفت، كنترل آن بسيار سخت‌تر شد. بيماري در هر مكاني با توجه به گسترش روابط جنسي، اعتياد و فقر، تفاوت دارد. برنامه‌ريزي براي پيشگيري با صرف هزينه‌هاي زيادي همراه است. هزينه‌هاي پيشگيري و درمان در كشورهاي توسعه يافته از 250 ميليون دلار در سال 1990 تا 18 ميليارد دلار در سال‌هاي اخير افزايش يافته است. صرف هزينه در برنامه‌هاي پيشگيري مانند تهيه سوزن بهداشتي براي معتادان و برنامه‌هاي آموزش صحيح روابط جنسي دشوارتر است، اما جوامعي كه از انجام اين برنامه‌ها سر باز زدند، با مشكلاتي از قبيل انتقال بيماري از مادر به جنين، مراقبت از كودكان بي‌سرپرست كه در معرض ابتلا به بيماري هستند و صرف هزينه‌هاي بيشتر براي درمان اين افراد مواجه شدند.اواسط سال 1990 حدود 5/2 ميليون نفر به ويروس ايدز مبتلا بودند كه احتياج به پيگيري داشت ولي حدود 15 سال بعد با وجود اين‌كه 70 برابر بودجه، بيشتر به اين كار اختصاص داده شد فقط كسر كوچكي از آن براي جلوگيري از انتقال بيماري استفاده شد.بر اين اساس بايد انتظار داشته باشيم كه امسال نيز حدود 5/2 ميليون نفر ديگر به جمعيت مبتلاشوندگان افزوده شوند.

الگوهاي متفاوت همه‌گيري ايدز در جهان

از آنجا كه روش‌هاي انتقال ويروس ايدز در همه جهان به يك صورت بود، به نظر مي‌رسيد روش‌هاي درماني نيز بايد يكسان باشد، اما اين‌چنين نيست. امروزه مشخص شده روش انتقال بيماري در حاشيه جنوبي صحراي آفريقا، الگوي متفاوتي در مقايسه با ديگر كشورها دارد.در غرب و كشورهاي ديگر غير از آفريقا بيماري به گروه خاصي از مردم از جمله معتادان، همجنس‌بازان مرد و زناني كه با اين افراد در ارتباط هستند محدود مي‌شود كه به اين نوع پراكندگي «اپيدمي متمركز» مي‌گويند.از آنجا كه ويروس در هفته اول بعد از آلودگي فرد، بيشترين ميزان را در خون و مايعات بدن دارد، انتقال ويروس بيشتر در همين زمان است. ميزان ابتلا در افرادي كه شركاي جنسي متعدد در زمان كوتاه دارند و از روش‌هاي حفاظتي نيز استفاده نمي‌كنند، بيشتر است.در الگوي ديگر، در شرق و جنوب و بعضي كشورهاي غرب آفريقا و جزاير كارائيب، ويروس ايدز به صورت همه‌گير است و بسياري از افراد جامعه به آن مبتلا هستند كه به اين نوع پراكندگي «اپيدمي گسترده» مي‌گويند. ميزان آلودگي حدود 10 درصد، كل جمعيت و حتي بيشتر است. زيرا در اين كشورها زن و مرد هر دو مي‌توانند علاوه بر يك شريك جنسي ثابت، شركاي جنسي متعددي به طور همزمان و طولاني مدت داشته باشند. آلودگي بين اين افراد بسيار بيشتر منتقل مي‌شود و گسترش آن در كل جمعيت بسيار سريع‌تر است.

داروهاي نجات‌بخش

ممكن است از زماني كه ويروس HIV وارد بدن مي‌شود تا زماني كه بيماري بروز مي‌كند، يك فاصله 10 ساله وجود داشته باشد. بنابراين محققان به اين فكر افتادند كه از اين زمان براي نابودي ويروس استفاده كنند.سال 1995 دانشمندان موفق به كشف دارويي شدند كه مي‌توانست از تكثير ويروس در سلول‌ها جلوگيري كند و باعث كاهش ميزان آنها در سطح خون و مايعات بدن شود.اولين داروي كشف شده عوارض جانبي شديدي نظير تخريب سلول‌هاي اعصاب و اسهال شديد داشت. همچنين استفاده اين دارو در ميزان بالا يعني 20 قرص در روز براي بيماران دشوار بود. امروز درمان بيماران با يك يا 2 قرص در روز شروع مي‌شود و همچنين اين قرص‌ها عوارض جانبي كمتري نيز دارند. اگر اين بيماران داروهاي خود را به طور منظم و با دقت مصرف كنند، ‌مي‌توانند تا چند دهه بعد از ابتلا به بيماري سالم بمانند. همچنين اين بيماران به ميزان بالايي به پوكي استخوان و از كارافتادن سلول‌هاي كبدي دچار مي‌شوند. اما داروها در اين زمينه‌ها نيز بسيار كمك‌كننده است و مي‌تواند بيماران ايدز را از يك بيماري عفوني كشنده به يك بيماري قابل كنترل و با وضعيت پايدار درآورد. البته كنترل اين بيماري يك مشكل اساسي ديگر نيز ايجاد مي‌كند. اين‌كه وقتي با دريافت دارو فعاليت بيماري كاهش مي‌يابد، بيماران ديگر از روش‌هاي پيشگيري از انتقال بيماري استفاده نمي‌كنند و به اين ترتيب دوباره شيوع بيماري افزايش مي‌يابد.

آيا ايدز واكسن دارد؟

سال‌هاست دانشمندان براي ساخت واكسن تلاش مي‌كنند اما به نظر مي‌رسد هيچ پيشرفتي حاصل نشده است. واكسن‌هايي كه به طور معمول ساخته مي‌شود حاوي ويروس ضعيف ياكشته شده است كه سيستم ايمني را تحريك مي‌كند تا حساس شده و پاسخ ايمني ايجاد شود، بدون اين كه بيماري ايجاد كند. اما اين كار با ويروس كشنده‌اي مثل ويروس ايدز بسيار خطرناك است. اولين واكسن را براساس پروتئين سطحي ويروس ايدز به نام جي پي 120 (gp120) ساختند. اما روي اين پروتئين قسمتي وجود دارد كه ميزان جهش بالايي دارد. بنابراين واكنش در بدن پادتن‌هايي را توليد مي‌كند كه موثر نيستند.پادتن‌هاي توليد شده ويروس‌هاي آزاد موجود در خون و مايعات بدن را مي‌كشد. در حالي كه سلول‌هاي ايمني حساس شده يعني سلول‌هاي T، سلول‌هاي بدن را كه آلوده به ويروس هستند، از بين مي‌برند. در سال‌هاي اخير بيش از يك دوجين واكسن براي جلوگيري از اين بيماري طراحي شده است ولي هيچ‌كدام موفقيت قطعي نداشت. همچنين نتايج به دست آمده محققان را راضي نمي‌كرد. عفونت در كساني كه واكسن زده بودند در مقايسه با كساني كه دارو مصرف مي‌كردند فقط 30 درصد كاهش داشت. ويروس ايدز طبق قانون خود كار مي‌كند و به جاي اين‌كه سيستم ايمني را كنار بزند از روي آن عبور مي‌كند. امروزه نيز واكسني ساخته شده است كه مشابه اين ويروس قوانين را زير پا مي‌گذارد. واكسني كه براي ايجاد ايمني به سيستم ايمني احتياجي ندارد. اين واكسن جديد از 2 قسمت واكسن و ژن‌درماني ساخته شده است.به جاي اين‌كه سيستم ايمني را تجهيز كنيم، از آن صرف‌نظر مي‌كنيم. اين واكسن ماهيچه‌ها را به عواملي تبديل مي‌كند كه عليه ويروس ايدز پادتن مي‌سازد. زيرا اين ويروس نمي‌تواند سلول‌هاي عضلاني را مورد تهاجم قرار دهد بنابراين مقابله سلول‌هاي عضلاني حتي بعد از آلوده شدن فرد به ويروس نيز مي‌توانند پادتن توليد كنند. اين روش بسيار بهتر از تحريك كردن سيستم ايمني است.در اين روش آزمايشي، يك ويروس بي‌ضرر را دستكاري ژني مي‌كنند تا بتوانند عليه ويروس ايدز آنتي‌بادي بسازند. سپس آن را به ماهيچه‌هاي ساق پاي موش تزريق مي‌كنند. حالا سلول‌هاي ماهيچه مي‌توانند به تنهايي آنتي‌بادي توليد كنند. بدين وسيله بدن مي‌تواند از خود دفاع كند و عليه ويروس، آنتي بادي بسازد.موش در طول حيات خود به ساختن پادتن ادامه مي‌دهد و با وجود اين‌كه دانشمندان بارها سعي كردند اين سد دفاعي را با حمله ويروس از بين ببرند، سالم مي‌مانند. يكي از محققان در اين زمينه مي‌گويد: «ما تصور مي‌كرديم كه اين نوع پادتن در ميزان بالاي مواجهه با ويروس، در حفاظت از موش شكست مي‌خورد. اما وقتي ويروس ايدز با مقدار 100 برابر بيشتر از ميزاني كه 7 يا 8 موش را از پاي درمي‌آورد به موش داراي پادتن تزريق كرديم هيچ اتفاقي براي او نيفتاد. پادتن با ويروس ايدز مي‌جنگد قبل از اين‌كه ويروس سيستم ايمني از طريق سلول‌هاي T را ضعيف كند.» دانشمندان اميدوارند اين روش در انسان نيز همين تاثير را داشته باشد. اين پادتن بشدت ضدويروس عمل مي‌كند و يك «پادتن خنثي‌كننده» قوي است اين نوع پادتن اولين بار از افراد HIV مثبت استخراج شد. پادتن توليد شده توسط موش عليه 90 درصد انواع HIV كه تا به حال ساخته شده است اثر دارد. تا به حال حدود 20 نوع پادتن خنثي‌كننده كشف شده است. اگر چه واكسني كه به موش تزريق شد، داراي يك نوع ژن بود كه فقط يك نوع پادتن را مي‌ساخت، ولي بر همين اساس مي‌توان انواع مختلف واكسن را به انسان تزريق كرد تا بدن همه نوع پادتن را توليد كند.البته با همه اينها محققان از تلاش براي توليد واكسن براي تحريك سلول‌هاي T و ايجاد پاسخ ايمني دست نكشيده‌اند. اما همه اين كارها تا استفاده باليني فاصله زيادي دارد.

ويروسي كه سيستم ايمني بدن را هدف مي‌گيرد

گسترش ويروس ايدز بسيار سريع است، زيرا اين ويروس بسيار هوشمندانه و برنامه‌ريزي شده عمل مي‌كند. مانند يك ويروس كامپيوتري كه ابتدا برنامه‌هاي ضدويروسي را تخريب مي‌كند. هدف اوليه اين ويروس نيز از بين بردن سلول‌هاي ايمني يعني اولين خط دفاعي بدن است.ويروس به سلول‌هاي ايمني CD4 كه مسوول محافظت بدن از ويروس‌ها و ميكروب‌ها هستند، منتقل مي‌شود و DNA خود را به DNA سلول متصل مي‌كند.وقتي ويروس براي اولين بار وارد بدن مي‌شود، بسرعت تكثير مي‌يابد و يك پيك ويروسي را در خون و مايعات جنسي ايجاد مي‌كند. سلول‌هاي دفاعي بدن، ويروس را يك عامل خارجي مي‌دانند و عليه آن پادتن مي‌سازند. اين عمل باعث كاهش «پيك ويروسي» مي‌شود، اما اين عمل هيچگاه نمي‌تواند ويروس را به طور كامل از بين ببرد.بعضي سلول‌هاي CD4 سالم به نظر مي‌رسند، ولي همان طور كه گفته شد، DNA ويروس به آهستگي خود را درون سلول جاي داده است؛ بنابراين ويروس از گزند سيستم ايمني در امان مي‌ماند. بار ديگر كه بدن در معرض عفونت قرار بگيرد، اين سلول‌هاي به ظاهر سالم براي دفاع از بدن فعال مي‌شوند. اين عمل باعث تحريك ويروس درون سلول مي‌شود، ويروس شروع به تكثير مي‌كند، سلول از ويروس پر مي‌شود، ديواره سلول پاره مي‌شود و مي‌ميرد. هر چه ميزان ويروس بيشتر شود، تعداد سلول‌هاي CD4 كاهش مي‌يابد و سيستم ايمني ضعيف‌تر مي‌شود. در اين زمان است كه عفونت‌ها مي‌توانند براحتي بر سيستم ايمني پيروز شوند. باكتري‌هاي فرصت‌طلب مانند پنوموسينيك كاريني در اين زمان به بدن حمله مي‌كنند و همه اينها باعث به وجود آمدن سندرمي به نام ايدز مي‌شود كه مي‌تواند براحتي فرد را از پاي دربياورد.در ابتدا فرد علائمي شبيه به سرماخوردگي شديد نشان مي‌دهد، ولي بعد از آن ممكن است تا 10 سال هم هيچ علائمي از خود نشان ندهد ولي در همين مدت ويروس به آرامي در سيستم ايمني جاي مي‌گيرد. اين به آن معني است كه ممكن است فرد سال‌ها ويروس را در بدن داشته و منتقل كند ولي هيچ اطلاعي از موضوع نداشته باشد.




تاريخ : جمعه 15 ارديبهشت 1391برچسب:, | | نویسنده : مقدم |
صفحه قبل 1 صفحه بعد