رشته نجوم یا اخترشناسی، علم بررسی موقعیت، تغییرات، حرکت و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی پدیده‌های آسمانی از جمله، ستاره‌ها، سیاره‌ها، دنباله‌دارها، کهکشان‌ها و پدیده‌هایی مانند شفق قطبی و تابش زمینه کیهانی است که منشأ آنها در خارج از جو زمین قرار دارد که این علم با علوم فیزیک، شیمی و ریاضی ارتباط نزدیکی دارد، فردی که اطلاعات گسترده و تخصص در حوزه نجوم داشته و روی اجرام آسمانی مانند ستارگان، سیارات و کهکشان‌ها مطالعه می‌کند را منجم یا اخترشناس می گویند.

 منجمان به دو گروه حرفه ای و آماتور تقسیم می شوند. منجمان حرفه ای افرادی هستند که در یکی از شاخه های نجوم تحصیلات دانشگاهی دارند  و از این راه در زندگی امرار معاش می کنند یعنی به عنوان شغل به آن می نگرد. منجمان آماتور نیز افرادی هستندکه صرفا بر اساس علاقه دنبال مسایل نجوم هستند و تحصیلات دانشگاهی ندارند.

در این راستا دکتر محمدجواد کلایی رئیس بخش خورشیدی و نجوم دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایسنا، به تشریح جزئیات رشته تحصیلی «نجوم» در دانشگاه‌های کشور پرداخت و اظهار کرد: نجوم یکی از معدود شاخه‌های علمی است که به دلیل جذابیت خاصی که دارد علاقه‌مندان زیادی را در بین مردم، دانش‌آموزان و جوانان به خود اختصاص داده است و از طرف دیگر این رشته یکی از کهن‌ترین علومی است که در پیشبرد و توسعه مابقی علوم نقش عمده‌ای دارد بنابراین به واسطه همین جایگاه ویژه علاقه مندان زیادی دارد و اساتید بسیار مجرب و مطرحی در این رشته در دانشگاه‌های بزرگ کشور فعالیت می‌کنند.

کمبود امکانات آموزشی رشته "نجوم" در دانشگاه‌ها

وی در ادامه با بیان اینکه توسعه و حفظ جایگاه علمی رشته نجوم در دانشگاه‌ها و جامعه نیازمند همدلی و همزبانی مسئولین جهت گسترش و توسعه این علم است، تصریح کرد: اگر ما این رشته را به عنوان یک علم قبول داریم باید بهای بیشتری نیز برای حفظ جایگاه آن پرداخت کنیم. متاسفانه علم و نجوم در وهله اول در دانشگاه‌های ما از کمبود امکانات رنج می‌برند و ما انتظار داریم مسئولین اهمیت بیشتری به علوم پایه از جمله فیزیک و نجوم بدهند و بستر مناسب جهت توسعه این علم را فراهم کنند.

دانشگاه‌هایی که رشته‌"نجوم" دارند

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران درخصوص تاریخچه پذیرش دانشجویان رشته نجوم در دانشگاه‌های کشور نیز تاکید کرد: از زمانی که دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری در کشور راه‌اندازی شد رشته نجوم، اخترفیزیک و کیهان‌شناسی نیز به عنوان یک گرایش مستقل در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری راه‌اندازی شد و در حال حاضر این رشته بیشتر در دانشگاه‌های بزرگ کشور از جمله تهران، مشهد، تبریز، اصفهان، شهید بهشتی، زنجان و شیراز تدریس می‌شود اگرچه برخی دانشگاه‌های غیردولتی و واحد های دانشگاه‌ آزاد نیز این گرایش را راه‌اندازی کردند.

محدودیتی برای تحصیل در رشته "نجوم" وجود ندارد

دکتر کلایی درخصوص جایگاه فعلی رشته نجوم در جامعه نیز گفت: همانطور که اشاره شد این رشته به دلیل جذابیت‌هایی که دارد جایگاه ویژه‌ای را در بین عامه مردم بخصوص جوانان به خود اختصاص داده است.اما متاسفانه دیدگاه‌ها به این رشته همانند سایر رشته‌های علوم پایه در طول زمان تغییر یافته است مثلا در طول سال‌های قبل بسیاری از جوانان، متفکران و نوابغ مایل بودند رشته‌های علوم پایه از جمله فیزیک و ریاضی را به عنوان رشته تحصیلی انتخاب کنند اما در حال حاضر کمتر این پدیده و تمایل به چشم می‌خورد اگرچه هیچ محدودیتی از جهت اینکه افراد دیگر به جز نوابغ نیز در رشته نجوم تحصیل کنند، وجود ندارد.

نحوه پذیرش دانشگاه‌ها در رشته" نجوم"

رئیس بخش خورشیدی و نجوم دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: نحوه پذیرش دانشجویان در رشته نجوم در دانشگاه‌ها به این شکل است که در دوره کارشناسی این رشته به صورت یکسری واحدهای تخصصی و اختیاری ارائه می‌شود ولی در دوره‌های تحصیلات تکمیلی و دکتری به عنوان یک گرایش از گرایش‌های رشته فیزیک در دانشگاه‌ها دانشجو جذب می‌شود و تعداد پذیرش دانشجو در این رشته‌ها نیز براساس نسبت اساتید در دانشگاه‌ها متفاوت است.

وی به نحوه آموزش رشته نجوم در دانشگاه‌ها اشاره کرد و افزود: آموزش رشته نجوم در دانشگاه‌ها بستگی به گرایش رشته انتخابی مثل فیزیک نجومی یا گرایش کیهان‌شناسی متفاوت است، چراکه برخی گرایش‌ها تئوری بیشتری و برخی نیز درس‌های عملی دارند اما به طور کلی آموزش در این رشته‌ها بسته به امکانات دانشگاه‌ها متفاوت است.

به گفته این استاد فیزیک فضا، برخی از دانشگاه‌های کشور امکانات رصدخانه‌ای در اختیار دارند که می‌توانند پروژه‌های رشته نجوم را براساس امکانات خود تعریف کنند اما در برخی رشته‌ها نیز این امکانات وجود ندارد بنابراین بیشتر مباحث تئوری این رشته‌ها ارائه می‌شود. به طور کلی رصدخانه یکی از اصلی‌ترین تجهیزات پژوهشی آموزشی رشته نجوم است چراکه این علم به عنوان علم تجربی و مشاهداتی بر داده‌های تجربی تکیه بیشتری دارد. طبیعی است هرچه امکانات بیشتر باشد پیشرفت و گسترش آن نیز بیشتر خواهد بود.

بی توجهی به آموزش رشته‌های علوم پایه در ایران

دکتر کلایی تاکید کرد: متاسفانه سرمایه‌گذاری جدی در زمینه آموزش رشته نجوم و فضا در دانشگاه‌ها صورت نمی‌گیرد و بسیاری از دانشگاه‌هایی که این رشته را تدریس می‌کنند یا امکانات و تجهیزات آموزشی نظیر رصدخانه‌ها در اختیار ندارند و یا اینکه تجهیزات موجود بسیار فرسوده هستند. اگرچه این دیدگاه درخصوص تمامی رشته‌های علوم پایه وجود دارد.

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران به جایگاه رشته نجوم در کشورهای پیشرفته اشاره کرد و گفت: در کشورهای توسعه‌یافته رشته‌های علوم پایه از جمله نجوم از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. به طوری که ما مدام این خبرها را می‌شنویم که این کشورها کاوشگر به فضا پرتاب می‌کنند یا رصدخانه‌ای فضایی تاسیس کرده‌اند. با این حال امیدواریم که رصدخانه ملی کشورما هم به کمک مسولین محترم هرچه زودتر به بهربرداری برسد.

رئیس بخش خورشیدی و نجوم دانشگاه تهران ادامه داد: متاسفانه علاوه بر مشکل تجهیزات و امکانات آموزشی رشته نجوم در دانشگاه‌ها، یکی از دلایل عدم توسعه و پیشرفت این علم در جامعه این است که بسیاری تصور می‌کنند علم چیزی است که نتیجه آن باید به صورت آنی به دست بیاید و از طرف دیگر با توجه به اینکه برخی رشته‌ها بخصوص در رشته‌های علوم تجربی وضعیت اشتغال و بازار کار بهتری دارند و در نهایت این تفکر در جامعه ترویج می‌شود که رشته‌های علوم پایه ناکارآمد هستند.

آینده شغلی فارغ التحصیلان "نجوم"

دکتر کلایی درخصوص آینده کاری فارغ‌التحصیلان رشته نجوم نیز گفت: اگرچه معضل بیکاری کم و بیش در بین تمامی رشته‌ها وجود دارد و ما احتیاج به بازنگری و بازبینی اساسی در همه رشته‌های دانشگاهی را داریم که براساس آن میزان نیاز جامعه به مشاغل در رشته‌ها و دوره‌های مختلف تحصیلی مشخص شود اما به طور کلی فارغ‌التحصیلان رشته نجوم در دوره‌های کارشناسی ارشد بخصوص دکتری می‌توانند در مراکز تحقیقاتی دانشگاه‌ها، پژوهشکده‌های تحقیقاتی و در صورت وجود در رصدخانه‌ها مشغول به کار می‌شوند.

پیشرفته‌ترین کشورها در رشته‌"نجوم"

این استاد فیزیک فضا ونجوم در پایان به کشورهای مطرح در عرصه نجوم اشاره کرد و گفت: سازمان فضایی ناسا، آمریکا، اتحادیه اروپا، روسیه، ژاپن، چین، فرانسه، انگلیس و هند در عرصه نجوم بسیار توسعه یافته‌اند و کشور ایران از لحاظ نیروی انسانی و استعداد در رشته نجوم بسیار شاخص است به طوری که بسیاری از منجمین و اخترشناسان فعال در کشورهای توسعه‌یافته فارغ‌التحصیل دانشگاه‌های ایران هستند.