اگر کسب‌­وکار موفقی دارید و می‌­خواهید مجوز استفاده از برندتان را برای کسب‌­وکارتان در مکانی دیگر بدهید یا می­‌خواهد با علامت تجاری کسب­‌وکار معروفی فعالیت تجاری کنید، می‌‌توانید این کار را ازطریق قرارداد فرانشیز انجام دهید. برای مثال، تصور کنید صاحب رستورانی موفق با برندی خوش‌نام در تهران هستید و می‌­خواهید شعبه‌ای از رستورانتان را در شیراز یا کرمانشاه تأسیس کنید. برای انجام این کار به انعقاد قرارداد فرانشیز نیاز دارید. البته، این مثال فقط بخشی از کاربرد قرارداد فرانشیز را پوشش می‌دهد.

معنا و کاربرد قرارداد فرانشیز

واژ‌یه فرانشیز به‌معنای مجوز و پروانه و امتیاز است؛ اما پس از مدتی، معنایی اصطلاحی به‌خود گرفته و امروزه، بیشتر به نوع خاصی از قرارداد گفته می‌­شود. از این قرارداد در کسب‌‌وکارهای بسیاری استفاده می‌­شود. برای مثال، در صنعت فست­‌فود مجموعه‌ رستوران­‌های مک‌­دونالد (McDonald's) یا KFC، در صنعت هتلداری مَرییات اینترنشنال (Marriott International)، در صنعت فروشگاه‌‌های زنجیره­‌ای ایلِوِن ۷ (7 Eleven) و در بسیاری دیگر از صنعت‌ها و کسب‌وکارها، این قرارداد حضور و اهمیت دارد.

طرفین قرارداد فرانشیز

طرفین قرارداد فرانشیز، فرانشیزدهنده و فرانشیزگیرنده را شامل می­‌شوند. فرانشیزدهنده شخصی است که کسب‌وکاری مشخص با علامت تجاری و دیگر مالکیت‌­های فکری ازقبیل اختراع و طرح صنعتی و سرّ تجاری دارد. فرانشیزگیرنده نیز شخص یا اشخاصی هستند که قرار است با علامت تجاری فرانشیزدهنده و به‌کمک مالکیت‌­های فکری مذکور فعالیت کنند.

انواع قرارداد فرانشیز

۱. فرانشیز تولیدی: در فرانشیز تولیدی، فرانشیزدهنده به فرانشیزگیرنده فناوری و چگونگی ساخت محصول با برند فرانشیزدهنده را اعطا می­‌کند. برای مثال، ممکن است فرانشیزدهنده اطلاعات مربوط‌به سرّ تجاری یا اختراع انحصاری‌اش را دراختیار فرانشیزگیرنده قرار دهد تا او بتواند محصول خاصی را با کیفیت مشخصی تولید کند. از این نوع فرانشیز به‌طور معمول استفاده فراوانی می­‌شود.

۲. فرانشیز توزیعی: در فرانشیز توزیعی، فرانشیزگیرنده با ضابطه‌ها و دستورهای مشخصی محصولات فرانشیزدهنده را توزیع می‌کند و می‌فروشد. برای نمونه، شرکتی ضمن تولید محصول خاصی در کشور ژاپن با شرکتی در ایران قرارداد می­‌بندد تا محصولات او را در ایران توزیع کند و بفروشد.

۳. فرانشیز خدماتی: در این نوع فرانشیز، فرانشیزگیرنده خدماتی را به‌عنوان بخشی از مجموعه‌­ی فرانشیزدهنده (با علامت تجاری او) انجام می‌­دهد. برای مثال، مراکز تعمیر خودرو برندی خاص، مانند کیا موتورز که در شهرهای مختلف فعالیت می­‌کنند.

کسب‌­وکارهای موفق با استفاده از قرارداد فرانشیز

بسیاری از برندهای معروف جهان به‌کمک قرارداد فرانشیز، کسب‌­وکارشان را به سراسر جهان گسترش داده­‌اند. درادامه، چند نمونه از این کسب‌­وکارها را معرفی می‌کنیم.

مجموعه رستوران‌­های مک‌­دونالد

میزان موفقیت مجموعه رستوران­‌های شرکت مک­‌دونالد به‌حدی است که در ۱۱۹ کشور شعبه دارد و در طول روز، به بیش از ۶۲میلیون نفر سرویس ارائه می‌­دهد. این شرکت حدود ۳۹هزار شعبه رستوران در سراسر جهان دارد.

مِری میدز (Merry Maids)

این شرکت کسب‌­وکاری مرتبط‌با نظافت و شست‌وشو ازقبیل نظافت منزل است که بیش از نُه‌صد فرانشیز یا شعبه در آمریکا و کانادا دارد. مجموع کارکنان این شرکت درحدود هشت‌هزار نفر است.

مَرییات اینترنشنال (Marriott International)

یکی از شرکت‌های گردشگری آمریکایی است که در حوزه‌ی ارائه‌ی خدمات هتلداری و مهمان‌نوازی و مدیریت بر مکان‌های اقامتی و رستوران‌های زنجیره‌ای فعالیت می‌کند. در سال ۱۹۲۷، جان ویلارد مرییات این شرکت را در واشنگتن راه‌اندازی کرد و در‌حال‌حاضر، شبکه‌ای از ۳۸۰۰ شعبه در ۷۴ کشور جهان دارد.

تعهدات فرانشیزدهنده و فرانشیزگیرنده

در قرارداد فرانشیز، هر دو طرف قرارداد دربرابر یکدیگر تعهداتی دارند. درادامه، به برخی از تعهدات مهم اشاره می‌کنیم.

فرانشیزدهنده

• تعهد به تسلیم: فرانشیزدهنده مکلف است علامت تجاری خود را در قلمرو فعالیت فرانشیزگیرنده ثبت کند تا علاوه‌بر حمایت قانونی از علامت تجاری، به فعالیت‌های فرانشیزگیرنده مشروعیت ببخشد.
• تعهد به ارائه اطلاعات: فرانشیزدهنده به‌طور معمول اطلاعات و دانش ویژه‌­ای دارد که موجب موفقیت کسب‌­وکارش شده است. بنابراین، ضمن قرارداد فرانشیز باید اطلاعات مدنظر را به فرانشیزگیرنده ارائه کند.
• تعهد به نظارت و کنترل: فرانشیزدهنده باید به‌طور مداوم بر عملکرد فرانشیزگیرنده نظارت و آن را بازرسی کند. همچنین، کنترل کیفیت محصول و خدمات ارائه‌شده‌ی فرانشیزگیرنده اهمیت بسیاری دارد.

فرانشیزگیرنده

• تعهد به استفاده درست و مناسب از علامت تجاری: فرانشیزگیرنده ضمن قرارداد متعهد می‌­شود اقداماتی انجام ندهد که به اعتبار علامت تجاری لطمه وارد کند. افزون‌براین، از علامت تجاری سوءاستفاده نکند.
• تعهد به نداشتن رقابت با نظام فرانشیز: فرانشیزگیرنده متعهد می­‌شود با فرانشیزدهنده رقابت نکند؛ به‌گونه‌­ای‌که به منافع فرانشیزدهنده لطمه وارد نشود.
• تعهد به پذیریش کنترل و بازرسی: فرانشیزگیرنده باید از انجام امور مرتبط‌با بازرسی و کنترل کیفیت فرانشیزدهنده جلوگیری نکند.
• تعهد به عمل مطابق سیاست‌­ها: فرانشیزگیرنده ملزم است که مطالبق سیاست‌­ها و رویه­‌های فرانشیزدهنده عمل کند و از کارهای خودسرانه بدون اطلاع فرانشیزدهنده خودداری کند.

برای اطلاعات بیشتر در این زمینه، به کتاب «حقوق انتقال فناوری» اثر دکتر ابراهیم رهبری رجوع کنید.

برای انعقاد قرارداد فرانشیز چه باید کرد؟

• نوع قرارداد را انتخاب کنید: هما‌ن‌­طور که قبلا توضیح دادیم، قرارداد فرانشیز انواع متفاوتی دارد که باید باتوجه‌به کسب‌­وکارتان نوع آن را انتخاب کنید. این نوع قرارداد ممکن است فرانشیز تولیدی یا خدماتی یا توزیعی باشد. انتخاب نوع قرارداد به کسب‌­وکارتان بستگی دارد. اگر نمی‌­توانید بااطمینان نوع قرارداد را انتخاب کنید، از کارشناسان مرتبط، مانند وکلا کمک بگیرد.
• اطلاعات مربوط به کسب­‌وکارتان را جمع‌­آوری کنید: به‌منظور نگارش قرارداد فرانشیز درک درستی از کسب‌­وکار خود و اطلاعات آن باید داشته باشید. شما نیاز دارید بدانید چه عواملی موجب موفقیت کسب­‌وکارتان خواهد شد. از خود بپرسید: داشتن برندی معتبر و معروف چه تأثیری بر کسب‌­وکارتان خواهد گذاشت؟ در محلی که فعالیت می­‌کنید، برند مدنظرتان به‌خوبی شناخته شده است یا خیر؟ افزون‌براین، کیفیت محصولاتتان را با برندهای معروف مقایسه کنید. برای مثال، اگر صاحب رستورانی هستید، این نکته را درنظر بگیرید که تغییر دستور پخت یا مواداولیه چقدر بر کیفیت غذای شما تاثیر خواهد گذاشت؟ آیا کیفیت ارائه‌ی خدمات به مشتریانِ کسب­‌وکار شما درحد برندهای معروف است؟ آیا نیاز دارید کارمندانتان آموزش­‌های ویژه‌­ای برای ارائه بهتر خدمات ببینند یا خیر؟
• فرانشیزدهندگان بالقوه را شناسایی کنید: اگر مایل‌اید قرارداد فرانشیزی منعقد کنید و با علامت و رهنمودهای کسب­‌وکاری موفق عمل کنید، ابتدا باید برندهایی را شناسایی کنید که می‌توانند به شما کمک کنند. برای این کار می‌­توانید از اینترنت یا هم‌صنفی­‌هایتان کمک بگیرد.
• هدف از انعقاد قرارداد فرانشیز را مشخص کنید: به‌منظور ایجاد کسب­‌وکاری موفق ازطریق انعقاد قرارداد فرانشیز، هدف یا اهداف مشخص و واضحی باید داشته باشید. اگر برند موفق و شناخته‌شده‌ای دارید و کسب­‌وکارتان پردرآمد است، لزومی ندارد بخواهید تغییرات اساسی در رویه فعالیت‌­هایتان ایجاد کنید.

نگارش قرارداد فرانشیز

۱. مفاهیم قرارداد را تعریف کنید: در این قسمت، باید مفاهیمی را تعریف کنید که قرار است در قرارداد فرانشیز استفاده شود. برای مثال، منظور از شخص، شخص ثالث، فناوری و... دقیقا چیست.

۲. اعضا و طرفین قرارداد را مشخص کنید: در این بخش، باید مشخصات طرفین قرارداد فرانشیز، یعنی فرانشیزدهنده و فرانشیزگیرنده را مشخص کنید. این مشخصات به‌طور معمول عبارت‌اند از: نام، نام‌‌ خانوادگی، آدرس، شماره‌تماس شخص حقیقی و نام شرکت، شماره‌ثبت و آدرس شخص حقیقی.

۳. مجوزها و حقوقی را مشخص کنید که قرار است از فرانشیزدهنده دریافت کنید: هدف از انعقاد قرارداد فرانشیز این است که مجوزها و حقوقی از فرانشیردهنده دریافت کنید. محدوده‌ی­ این مجوزها و حقوق باید به‌طور کامل مشخص شود و ابهامی نداشته باشد. برای مثال، مجوز استفاده از چه فناوری­‌ها یا دستورالعمل­‌هایی دریافت می­‌کنید یا مطابق این قرارداد در چه محدوده‌ی جغرافیایی می­‌توانید فعالیت کنید. این قسمت اهمیت بسیاری دارد؛ بنابراین، نهایت دقت خود را برای آن صرف کنید.

۴. استانداردهایی برای استفاده از علامت تجاری تعریف کنید: به‌منظور جلوگیری از بُروز اختلافات یا دعاوی در آینده، به‌طور صریح و کامل استانداردهایی برای استفاده از علامت تجاری فرانشیزدهنده تعریف کنید. برای مثال، در چه اندازه و تا چه میزان می‌­توانید از علامت تجاری استفاده کنید. به‌طور معمول فرانشیزدهندگان بخشی از قرارداد را به این موضوع اختصاص می‌­دهند که فرانشیزگیرنده فقط اجازه‌ی استفاده از علامت تجاری را دارد و نمی­‌تواند ادعایی درباره‌ی مالکیت آن داشته باشد. همچنین، رهنمودهایی نیز درباره‌ی چگونگی استفاده از علامت به شما ارائه خواهند کرد.

۵. هزینه‌­های فرانشیز را مشخص کنید: در قرارداد خود باید دقیق مشخص کنید که چه مقدار به‌عنوان عوض قرارداد فرانشیز پرداخت خواهید کرد. به‌طور معمول در قراردادهای فرانشیز سه دسته هزینه مشخص می­‌شود: ابتدایی و سالیانه و بازاریابی ماهیانه.

۶. مدت‌زمان قرارداد را مشخص کنید: شما باید برای قرارداد فرانشیز خود مدت‌زمانی تعیین کنید؛ اگرچه می­‌توانید پس از اتمام قرارداد، آن را مجددا تجدید کنید. این مدت با‌توجه‌به ماهیت و عرف موجود در کسب­‌وکارتان متفاوت است. به‌عبارت‌دیگر، ممکن است مدت قرارداد شما یک‌ساله یا در مواقعی دَه‌ساله باشد.

۷. محدوده‌ی جغرافیایی فعالیت کسب‌­وکارتان را مشخص کنید: در قرارداد خود مشخص کنید محدوده‌ی فعالیت کسب­‌وکارتان چگونه است. پس از مشخص‌کردن این محدوده، از فرانشیزدهنده تعهد بگیرید که در آن محدوده‌، قرارداد فرانشیزی با شخص دیگر منعقد نکند.

۸. درباره‌ی چگونگی مدیریت و نظارت فرانشیزدهنده به‌توافق برسید: فرانشیزدهندگان به‌طور معمول مشخص می­‌کنند در چه فواصل زمانی و چگونه بر فعالیت‌­های فرانشیزگیرنده نظارت و آن را مدیریت خواهند کرد. این نظارت کنترل کیفیت محصول، برخورد کارمندان با مشتری و... را شامل می­‌شود.

۹. درباره‌ی تبلیغات توافق کنید: با طرف قراردادتان درباره‌ی چگونگی تبلیغات باید توافق کنید. برای مثال، آیا فقط فرانشیزدهنده مکلف به انجام تبلیغ است یا خیر؟ آیا فرانشیزگیرنده می‌تواند در محدوده‌ی فعالیتش برند و کسب­‌وکار را تبلیغ کند؟

۱۰. درباره‌ی چگونگی حفاظت از اطلاعات مهم توافق کنید: به‌منظور جلوگیری از اختلافات در آینده، اگر در قرارداد فرانشیز، فرانشیزدهنده دانش فنی، سرّ تجاری، اطلاعات مربوط‌به اختراع و دیگر اطلاعات مهم را دراختیارتان قرار می‌­دهد، درباره‌ی چگونگی حفاظت از این اطلاعات کاملا توافق کنید. فرانشیزدهندگان به‌طور معمول برای حفاظت از اطلاعات مهم با طرفین قراردادشان قرارداد عدم افشا منعقد می­‌کنند.

۱۱. مستند قانونی تعیین کنید: قرارداد فرانشیز چهارچوب مشخصی دارد؛ اما مستند قانونی قراردادتان را ماده‌ی دهم قانون مدنی قرار دهید.

۱۲. نهاد داوری تعیین کنید: اگر مایل‌اید درصورت بُروز اختلاف، شخصی اختلافتان را حل­‌وفصل کند، در قرارداد خود بخشی را به تعیین داور و الزامات مخصوص به آن قرار دهید.

۱۳. قرارداد را امضا کنید: پس از توافق بر سر تمامی موضوعات و جنبه­‌های قرارداد، آن را امضا کنید. فراموش نکنید حتما پیش از امضای قرارداد با وکیلی کارکُشته مشورت کنید.