اکثر مردم، جنوبگان را به‌عنوان یک قاره‌ی منجمد دور افتاده و دست‌نخورده تصور می‌کنند اما از دهه‌ها پیش مردمانی آنجا زندگی می‌کرده‌اند و تاکنون در حال ساخت‌وساز در این ناحیه از زمین بوده‌اند. در پژوهشی که به‌تازگی در مجله‌ی Nature Sustainability منتشر شده، برای نخستین بار، ردپای انسان در سرتاسر این قاره اندازه‌گیری شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که اگرچه ساختمان‌سازی‌ها و دستکاری‌های انسانی تنها بخش کوچکی از کل این قاره را شامل می‌شود ولی تاثیر قابل‌توجهی روی اکوسیستم جنوبگان دارد. این داده‌ها نشان می‌دهند که ۷۶ درصد از کل ساختمان‌ها فقط در ۰/۰۶ درصد از کل قاره قرار گرفته‌اند: مناطق عاری از یخی که در پنج کیلومتری ساحل قرار دارند. این حاشیه‌ی ساحلی اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا موجب دسترسی پنگوئن‌ها و فک‌های دریایی به اقیانوس جنوبی می‌شود و نیز آب‌و‌هوای مرطوبی را که برای حیات گیاهان مناسب است، مهیا می‌کند.

ردپای بناهای ساخته شده در جنوبگان

این موضوع که به‌طور کلی ما چقدر از زمین را در جنوبگان با زیرساخت‌های خود تحت‌تاثیر قرار داده‌ایم، از دهه‌ها پیش پرسشی مهم بوده اما تاکنون یافتن پاسخی برای آن دشوار بوده است. خبر خوب در این زمینه این است که انسان منطقه‌ی نسبتا کوچکی را مورد ساخت‌و‌ساز قرار داده، اما مسئله‌ی مهم این است که کجای آن را؟

پژوهشگران توانسته‌اند برای نخستین بار ردپای ساختمان‌سازی و دستکاری زمین عاری از یخ را در سرتاسر جنوبگان اندازه‌گیری کنند و این معادل ساخت بیش از ۳۹۰ هزار متر مربع و نیز دستکاری ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار مترمربع از زمین بدون یخ است.

اگر بخواهیم به‌شکلی دیگر توضیح دهیم، باید بگوییم که به ازای هر فردی که در جنوبگان وجود دارد (با درنظر گرفتن شلوغ‌ترین وضعیت آن در فصل تابستان)، بیش از ۱۱۰۰ مترمربع دستکاری زمین اتفاق افتاده است. زیرساخت‌های موجود عمدتا مربوط‌به ۳۰ کشور جهان هستند.

ایستگاه کیسی متعلق به کشور استرالیا در جنوبگان

تاکنون اندازه‌گیری میزان تاثیر انسان روی این قاره، به‌علت دشواری جمع‌آوری داده مشکل بوده است. کشورهای زیادی در جنوبگان فعال هستند و دریافت اطلاعات مربوط‌به زیرساخت‌های آن‌ها بسیار زمان‌بر بوده است. از آنجا که دو سوم از ایستگاه‌های پژوهشی این منطقه، قبل از پذیرشپروتکل حفاظت از محیط زیست جنوبگان ساخته شده بودند، آن‌ها ملزم به ارزیابی‌های اثرات زیست‌محیطی یا نظارت نبوده‌اند و بنابراین به احتمال زیاد بسیاری از این اپراتورها، داده‌های قابل دسترسی درمورد ردپای خود ندارند. علاوه‌بر‌این، به‌علت دشواری ذاتی دسترسی به جنوبگان و فاصله‌ی زیاد بین ایستگاه‌ها، انجام اندازه‌گیری‌های میدانی در مقیاس قاره‌ای امکان‌پذیر نیست. برای حل این مشکلات، پژوهشگران از یک رویکرد معتبر برای اندازه‌گیری ردپای یک ایستگاه منفرد استفاده کردند و با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، آن را درمورد ۱۵۸ منطقه در کل قاره به کار بردند.

بیشتر تصاویری که استفاده شد به‌صورت رایگان از گوگل ارث گرفته شد و پژوهشگران برای دیجیتالی کردن تصاویر خود ساعت‌ها زمان صرف کردند.

ایستگاه دیویس، یکی از سه ایستگاه دائمی استرالیا در جنوبگان. پژوهشگران از تصاویر گوگل ارث برای نقشه‌یابی ردپای زیرساخت‌های انسانی در کل قاره استفاده کردند

جالب اینکه یکی از دشوارترین مکان‌ها، ایستگاه آمریکایی آموندسن-اسکات بود. از آنجا که این ایستگاه در موقعیت جنوبگان جغرافیایی قرار گرفته است، ماهواره‌های بسیار کمی از روی آن می‌گذرند. این مشکل درنهایت با گرفتن هزاران تصویر هوایی تولیدشده در مأموریت Operation IceBridge ناسا حل شد. هواپیمای ناسا در سال ۲۰۱۰ از روی این ایستگاه عبور کرده بود.

پژوهشگران پس از گرفتن این داده‌ها، اندازه‌گیری‌های خود را با اندازه‌های موجود از ساختمان‌ها مقایسه کردند تا دقت کار خود را ارزیابی کنند. اما برخلاف ساختمان‌ها، آن‌ها اندازه‌گیری‌های حقیقی درمورد زمین‌های دستکاری شده (مثل جاده‌ها، باندهای فرودگاهی یا معادن و موارد مشابه) نداشتند که بتوانند داده‌های خود را با آن‌ها مقایسه کنند. آن‌ها خاطرنشان می‌کنند که به‌علت وجود عواملی نظیر پوشش برف و وضوح نامناسب تصاویر برای مشاهده‌ی مواردی نظیر مسیرهای پیاده‌روی، احتمالا برآوردی کمتر از حد به‌دست آورده‌اند.

پنگوئن‌های آدلی برای دسترسی به اقیانوس نیاز به مناطق بدون یخ دارند

بعد از مکان‌یابی ردپای ساختمان‌ها و دستکاری‌های زمین، نتایج جالبی به‌دست آمد. به دلایل عملی، اکثر ایستگاه‌های جنوبگان در مناطق کوچک بدون یخ و در سرتاسر قاره به‌ویژه در اطراف سواحل پراکنده شده‌اند. این مناطق علاوه‌بر اینکه برای انسان‌ها جذاب هستند، ازنظر تنوع زیستی جنوبگان نیز حیاتی هستند. این مناطق به‌عنوان مکان آشیانه‌سازی پرندگان دریایی و پنگوئن‌ها، بستری برای خزه‌ها، گلسنگ‌ها و گیاهان آونددار و زیستگاهی برای جانوران بی‌مهره‌ی این قاره به‌شمار می‌روند.

یکی دیگر از یافته‌های جالب این داده‌ها چیزی است که آن‌ها درمورد بکر بودن این قاره به ما می‌گویند. اگرچه ردپای فعلی تنها قسمت کوچکی از بیش از ۱۲ میلیون کیلومتر مربع جنوبگان را شامل می‌شود، اما دستکاری‌های انسانی در بیش از نیمی از تمام مناطق بزرگ بدون یخ در طول سواحل دیده می‌شود.

انتشار این پژوهش به‌موقع است زیرا زیرساخت‌های زیادی برای این منطقه پیشنهاد شده است. در حال حاضر، ایستگاه‌های جدیدی توسط هفت کشور پیشنهاد شده است. همچنین پروژه‌های بزرگ بازسازی ایستگاه‌های موجود در حال اجرا بوده و ایتالیا نیز درحال ساخت یک باند فرودگاه جدید در مناطق بدون یخ است. استرالیا نیز ساخت نخستین باند فرودگاهی بتنی را برای جنوبگان پیشنهاد داده است که اگر ساخته شود، بزرگ‌ترین باند فرودگاهی این قاره خواهد بود.

تا به امروز، تصمیم‌گیری‌ها در زمینه‌ی گسترش زیرساخت‌ها در جنوبگان بدون توجه به زیرساخت‌های موجود در این منطقه انجام شده است. اما اکنون امید است که باتوجه‌به این اطلاعات، تصمیم‌های آگاهانه‌ای توسط جامعه‌ی بین‌المللی درمورد میزان ساخت بنا در این منطقه، موقعیت بناها و نحوه‌ی مدیریت این سرزمین اتخاذ شود.