شاید عروسی در یک کلیسای گرم ایستاده باشد یا دونده‌ی خسته‌ای پس از یک مسابقه غش کند. شاید کسی درحال تماشای عمل جراحی در تلویزیون یا اهداکننده‌ی خون در محل اهدای خون باشد. شاید حتی خود شما نیز آن را تجربه کرده باشید. احساس سبکی سر می‌کنید، معده‌ی شما ممکن است دچار مشکل شود، کف دستانتان عرق کند، بینایی‌تان از بین می‌رود، گوش‌هایتان شروع به زنگ زدن می‌کند... سپس از روی زمین بلند شده، به سقف خیره می‌شوید و متوجه می‌شوید که غش کرده بودید. اما چه اتفاقی افتاده است؟

غش کردن یا به زبان پزشکی، سنکوپ (syncope) می‌تواند در اثر عوامل مختلفی اتفاق افتد ولی درنهایت به نرسیدن خون کافی به مغز ختم می‌شود. برای اینکه خون و بنابراین اکسیژن به تمام بافت‌های بدن برسد، نیاز به فشار خون کافی است. مغز که در هنگام حالت نشسته یا ایستاده بالاتر از سطح قلب قرار گرفته، وابسته به وجود فشار کافی برای غلبه بر گرانش و رسیدن خون به سر است. چه چیزی می‌تواند موجب ازهم‌گسیختگی این فرایند شده و شما را قبل از اینکه حتی بدانید چه چیزی در حال اتفاق افتادن است، نقش زمین کند؟

مشخص‌ترین آغازگر غش، کاهش فشار خون در اثر یک پاسخ وازوواگال قوی است. نام این رفلکس برگرفته از عصب واگ است که از مغز به قلب، ریه‌ها و مجرای گوارشی می‌رود. وظیفه‌ی عصب واگ، تنظیم سیستم عصبی پاراسمپاتیک است. این سیستم یک نیمه از سیستم عصبی خودمختار است که تمام آن بدون اینکه نیازی باشد شما در مورد آن فکر کنید، کار می‌کند. عملکردهای پاراسمپاتیک اغلب با عنوان «عملکردهای استراحت و هضم» شناخته می‌شود. به‌عنوان مثال، در قلب، عصب واگ موجب آزاد شدن ناقل عصبی استیل‌کولین می‌شود. استیل‌کولین به سلول‌های ضربان‌ساز خاصی متصل می‌شود و سرعت ضربان قلب را کاهش می‌دهد.

رفتارهایی مانند تنفس عمیق و آهسته در جریان یوگا موجب افزایش فعالیت سیستم پاراسمپاتیک و درنهایت کاهش ضربان قلب و ایجاد وضعیت آرام‌تری می‌شوند. اگرچه ریلکسیشن، تکنیک خوبی برای کسب آرامش است؛ اما کاهش بیش از حد ضربان قلب چیز خوبی نیست و می‌تواند منجر به از دست رفتن موقت هشیاری شود. تعداد ضربان قلب در دقیقه باید یک تعداد خاصی باشد تا بتواند به‌طور مناسبی فشار خون عمومی را حفظ کند.

نیمه‌ی دیگر سیستم عصبی خودمختار، سیستم عصبی سمپاتیک است. این سیستم مسئول پاسخ جنگ یا گریز یعنی عملکرد مخالف سیستم عصبی پاراسمپاتیک است. سیستم عصبی سمپاتیک اطمینان حاصل می‌کند که عروق خونی ریز موجود در بافت‌های بدن شما سطح پایه‌ای از انقباض را حفظ می‌کنند. این مقاومت هنگامی که خون در تمام رگ‌های خونی باریک جریان پیدا می‌کند، در ایجاد فشار خون کافی برای کل سیستم مشارکت می‌کند. افزایش در فعالیت سیستم عصبی پاراسمپاتیک موجب معکوس شدن این مقاومت شده و به خون اجازه می‌دهد که به‌جای روانه شدن به‌سوی قلب و مغز به‌سمت اندام‌های محیطی برود.

فقدان مقاومت همراه‌با کاهش ضربان قلب موجب کاهش چشم‌گیر فشار خون می‌شود و شما غش خواهید کرد یا به‌صورت فنی‌تر می‌توان گفت یک سنکوپ نوروکاردیوژنیک را تجربه خواهید کرد. در‌حالی‌که این اتفاق گاهی خجالت‌آور است، ولی نسبتا شایع بوده و کلا به‌خودی‌خود خطرناک نیست.

وقتی یک صحنه یا صدا آغازگر است

علل فیزیکی غش منطقی است، اما به‌نظر می‌رسد که علل روانشناختی نیز در آن نقش دارند. فردی را درنظر بگیرید که با دیدن خون غش می‌کند؛ چه چیزی اتفاق می‌افتد که می‌تواند منجر به پاسخ وازوواگال بیش از اندازه شود؟

به‌طور معمول، وقتی بدن یک استرس اولیه را احساس می‌کند (ماند دیدن خون)، این موجب آغاز یک پاسخ ترس شده و افزایش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک و ضربان قلب را به‌همراه خواهد داشت. بدن دربرابر این تغییر، به‌صورت خودکار با افزایش فعالیت سیستم پاراسمپاتیک درجهت کاهش ضربان قلب و برگرداندن آن به حالت طبیعی وارد عمل می‌شود. اگر سیستم پاراسمپاتیک با این تغییر بیش از حد مقابله کند و ضربان قلب را بیش از اندازه کاهش دهد، فشار خون می‌تواند بسیار کم شود، مغز اکسیژن کمی دریافت کند و درنتیجه هشیاری فرد از دست برود.

علت غش کردن (هر چیزی که باشد)، از دست دادن هشیاری معمولا کوتاه است؛ بیشتر افراد بالافاصله پس از افتادن روی زمین یا حتی افتادن روی یک صندلی به هوش می‌آیند. برخی از پژوهشگران بر این عقیده‌اند که غش کردن، وضعیتی محافظت‌کننده است. در وضعیت دراز کشیده، دیگر مشکل گرانش در رابطه با رسیدن خون به مغز وجود ندارد. در این حالت، مغز در همان سطح قلب قرار گرفته است. اگر فردی واقعا درحال خونریزی باشد یا خون از دست داده باشد، وضعیت دراز کشیده‌ی بدون حرکت، خون را حفظ کرده و از ورود آسیب بیشتر جلوگیری می‌کند. بااین‌حال، فرایند رفتن از حالت ایستاده یا نشسته به حالت دراز کشیدن روی زمین یکی از خطرناک‌ترین جنبه‌های غش است. ممکن است سر یا دیگر بخش‌های بدن فرد به زمین برخورد کند و موجب وارد آمدن آسیب به آن‌ها شود.

این موضوع که غش کردن شاید مرتبط با موضوع از دست دادن خون و نه یک پاسخ دربرابر خود سوزن یا یک رویه‌ی ‌پزشکی باشد، موضوع مطالعات اخیر بوده است. در یک مطالعه که روی افراد سالم انجام شد، تماشای ویدئوی بیرون کشیدن خون درمقایسه‌با تماشای ویدئوی تزریق خون، منجر به کمی افزایش در فعالیت سیستم پاراسمپاتیک شد که نشان می‌دهد چیز خاصی درمورد خود خون وجود دارد. علاوه‌براین، همین گروه از پژوهشگران در مطالعه‌ی دیگری نشان دادند که اگر فرد اعتقاد داشته باشد آن‌ها قادر هستند این رویه را در هر زمانی‌که بخواهند، متوقف کنند، علائم وازوواگال می‌تواند به حداقل رسانده شود. این نشان می‌دهد که احساس ترس از نبود کنترل ممکن است در شدت پاسخ یک فرد مشارکت داشته باشد.

حداقل کردن احتمال غش

همه‌ی علل غش کردن و تمامی دلایل مستعد‌کننده‌ی افراد نسبت به این وضعیت، مشخص نیست؛ اگرچه دانشمندان این امر را قبول دارند که احتمال بروز سنکوپ در میان زنان بیشتر از مردان است. برخی از راهبردها که می‌توانند به پیشگیری از غش کمک کنند، عبارت‌اند از:

۱. اگر احساس می‌کنید، خطر غش کردن وجود دارد، زانوهای خود را خم کرده یا پاهایتان را بالا ببرید تا به رسیدن خون به مغز کمک کنید

۲. عضلات بازوها و پاهایتان را برای کمک به بازگشت خون به قلب و مغز منقبض کنید

۳. برای حفظ حجم مناسب خون به اندازه‌ی کافی مایعات مصرف کنید

به خاطر داشته باشید که وقوع گاه‌گاه سنکوپ وازوواگال تا زمانی‌که شما طی فرایند غش دچار آسیب نشوید، جای نگرانی ندارد اما اگر این حالت به‌صورت مکرر اتفاق می‌افتد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.