بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي چيست؟

بيماري‌هاي انسداد ريوي، شامل بيماري‌هايي است كه مجاري هوايي بزرگ و كوچك ريه را درگير مي‌كند. امروزه علم پزشكي  از تعريف جامع و روشني براي اين بيماري خاص قاصر است. در گذشته بيماري براساس شكايات بيمار، بافت ريه و تغييرات ظاهري به دو گروه تقسيم‌بندي مي‌شد. دسته نخست را افرادي تشكيل مي‌دادند كه خلط آنان دو تا سه سال ادامه داشت. گروه ديگر بيماران داراي آمفيزم ريوي هستند. در اين حالت ريه افراد به كلي تخريب مي‌شود، اما امروزه ديگر اين دسته‌بندي منسوخ شده و گفته مي‌شود از عوارض بيماري، ابتلا به آمفيزم ( از بين رفتن بافت ريه) و برونشيت (التهاب لوله‌هاي نايژه)‌ است.

مسلما افراد سيگاري و كساني كه در تماس مستقيم با حجم زياد دود هستند. در سال‌هاي اخير شيوع اين بيماري نزد زنان به علت متداول شدن مصرف سيگار و قليان بين آنان بيشتر شده است.

متاسفانه بيماري ديگري به نام «كاهش حجم ريه بر اثر چاقي مفرط» بسياري از مواقع با اين بيماري اشتباه گرفته مي‌شود و حتي گاه به اشتباه مورد درمان قرار مي‌گيرد. اغلب اين افراد كساني هستند كه از دوران نوجواني وزن بالايي داشته‌اند و ميزان توده بدني آنها كه بر حسب نسبت وزن به قد به توان دو محاسبه مي‌شود، بيش از 32 است. يعني قفسه سينه اين افراد اغلب به خاطر سنگيني وزن بخوبي قادر به انجام عمل دم و بازدم نيست. به همين ميزان اكسيژن خون اين افراد در طولاني‌مدت كاهش مي‌يابد و بر شدت ميزان گازهاي سمي مانند كربنيك افزوده مي‌شود. در صورتي كه اين افراد وزن خود را متعادل كنند، بهبودي‌شان ممكن است، اما اگر به مرحله‌اي برسند كه وزنشان قابل كم‌كردن نباشد، نارسايي قلب و ريه متوجه آنان خواهد شد و سرنوشتي مانند افراد مبتلا به بيماري‌هاي انسداد مزمن ريوي در انتظار آنان خواهد بود. بنابراين مي‌توان گفت چاقي بالقوه به‌عنوان يك فاكتور خطرناك، ايجادكننده بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريوي نيست، ولي مي‌تواند بيماري انسدادي را بدتر كند. به همين دليل، از دوران كودكي بايد از ابتلا به چاقي افراد پيشگيري شود. همچنين زنان باردار بايد ورزش كنند و به تناسب اندام و رژيم غذايي توجه ويژه داشته باشند، زيرا اغلب آنها به علت رعايت‌نكردن رژيم غذايي مناسب و كم‌تحركي پس از هر بار زايمان هفت تا هشت كيلوگرم وزن اضافه مي‌كنند. نانواها و افرادي كه در كوره‌پزي‌ها مشغول كار هستند، بيش از ديگران مستعد ابتلا به اين بيماري هستند.

بله، يكسري افراد كه زمينه وراثتي دارند، بيش از ديگران مستعد ابتلا به اين بيماري هستند. اين افراد حتي در اثر استنشاق كمي دود سيگار ممكن است به اين بيماري مبتلا شوند. اگرچه همه سيگاري‌ها به اين بيماري مبتلا نمي‌شوند، اما 20 تا 30 درصد مبتلايان سيگاري هستند. بخصوص اگر سيگار بيشتري مصرف كنند، اين درصد افزايش خواهد يافت. تنها مساله وراثت دخيل نيست و عوامل ديگري نيز موجب ايجاد اين بيماري مي‌شود.به‌عنوان مثال، اگر فردي 20 سال به طور مداوم هر روز يك پاكت سيگار مصرف كند، به احتمال زياد در آينده دچار اين بيماري خواهد شد. نكته حائز اهميت اين است كه فرزندان اين افراد نيز اگر زمينه وراثتي داشته باشند، بيش از ديگران در معرض ابتلا به اين بيماري قرار دارند، زيرا ظرفيت ريه اين افراد نسبت به ديگران كمتر است؛ چراكه سلول‌هاي تنفسي تا هشت سالگي رشد مي‌كند و اين رشد در 30 سالگي به تثبيت مي‌رسد و به مرور ظرفيت ريه حتي در فرد سالم هم كاهش مي‌يابد. بنابراين چنانچه اين افراد در معرض هواي آلوده، مواد شيميايي يا هر عاملي كه به ريه صدمه بزند قرار بگيرند، ظرفيت ريه آنان زودتر از ديگران افت مي‌كند.

طبق مطالعات باليني كه دانشمندان جهان به انجام رسانده‌اند، ميزان اين بيماري در مردان به علت استعمال بيشتر دخانيات بيش از زنان است، اما متاسفانه تحقيقات باليني و ميداني برخي كشورها ازجمله ايران نشان داده است امروزه ميزان ابتلا به بيماري انسداد مزمن ريوي افزايش يافته است.

اشكال عمده بيماري اين است كه درگيري از مجاري هوايي بزرگ آغاز مي‌شود و بتدريج مجاري هوايي كوچك را درگير مي‌كند. اغلب افرادي كه به پزشك مراجعه مي‌كنند، معتقدند تا يك هفته پيش حال عمومي‌شان كاملا خوب بوده، اما يك‌مرتبه دچار اين مشكل شده‌اند. از آنجا كه اين بيماري بتدريج پيشروي مي‌كند، بدن به شرايط پيش‌آمده عادت مي‌كند، اما زماني كه تغييرات بسيار شديد شود، بيش از 50 درصد ريه درگير خواهد شد و علائم آن در فرد بروز مي‌كند و فرد با حال عمومي بد به پزشك مراجعه خواهد كرد كه ممكن است هيچ‌گاه به حالت اوليه خود برنگردد. نكته عمده اين است كه بيماران دفع خلط، تنگي نفس و سرفه مكرر دارند. اگر اين علائم همراه با يك سرماخوردگي ساده باشد، حال عمومي فرد بسيار نامساعد خواهد شد و برشدت تنگي نفس او نيز افزوده خواهد شد. اين افراد هنگامي كه وضع كنوني‌شان را با قبل از سرماخوردگي مقايسه مي‌كنند، احساس مي‌كنند نسبت به قبل ناتوان‌تر شده‌اند. همچنين بايد گفت اين بيماري فقط مجاري تنفسي را درگير نمي‌كند، بلكه ساير قسمت‌هاي ريه مانند پارانشيم را نيز مي‌تواند درگير كند و محل تبادل اكسيژن را از بين ببرد.

يكي از مهم‌ترين عوارض بيماري، افت اكسيژن خون است. از آنجا كه سيستم قلب، ريه و عضلات در ارتباط مستقيم هستند و مجموع فعاليت اين سيستم‌ها باعث حركت اسكلت بدن و انجام عمل تنفس مي‌شود اين فعاليت‌ها باعث مي‌شود تا فشار‌هاي مختلفي برقلب وارد و سمت راست قلب دچار بزرگي شود. اگر اين عمل در طولاني‌مدت ادامه داشته باشد، حتي اگر فرد تحت درمان ويژه باشد، دچار نارسايي قلب خواهد شد كه مهم‌ترين علامت آن، تورم اندام‌هاي تحتاني، تنگي نفس شديد و دل‌دردهاي شديد بر اثر بزرگ‌شدن كبد است.

براي بيماراني كه در تماس مستقيم با سيگار هستند از نظر درماني نمي‌توان كار زيادي كرد و سلامت آنها برگشت‌پذير نيست، اما اگر اين افراد سيگارشان را كنار بگذارند و شغلشان را عوض كنند، قادر خواهند بود، وضع خودشان را ثابت نگه دارند. البته چنانچه بيماري پيشروي ‌كند، نياز به اكسيژن‌درماني و دارودرماني است. اقدامات دارودرماني فقط شكايات ظاهري بيمار را بهتر مي‌كند اما بيمار را به حالت اول برنمي‌گرداند. در مرحله اكسيژن‌درماني مي‌توانيم مانع بزرگ‌شدن قلب شويم، به همين دليل پيشگيري از بيماري بسيار مهم‌تر از درمان آن تلقي مي‌شود.